-nokkrir punktar af hjónunum Hansínu Einarsdóttur og Kristjáni Jónassyni
Formáli:
Fátt flýgur hraðar í lífi síðmiðaldra manns en tíminn. Þrátt fyrir að eins og gerst hafi í gær eru þessa dagana þrjátíu ár frá því að snjóflóð féll af Seljalandsdal niður í Tunguskóg. Hrifsaði með sér nánast öll mannvirki Paradísar skíðamanna á Seljalandsdal ásamt flestum sumarhúsum í Tunguskógi. Hjóm eitt var það tjón er það fréttist að Kristján Knútur Jónasson hefði látist af völdum meiðsla er hann hlaut þegar snjóflóðið hrifsaði með sér sumarbústað þeirra hjóna, hans og Hansínu Einarsdóttur.
Mörgum árum síðar, þegar eldri knattspyrnuhetjur komu saman á Ísafirði voru tekin saman, með margra manna hjálp, nokkur orð um Kristján og að sjálfsögðu Hansínu líka.
Þá er þrjátíu ár eru liðin frá þessum hörmulega atburði í Skutulsfirði voru þessi orð yfirfarin að beiðni ritstjóra bb.is, skorin niður og endurbætt til minningar um þau heiðurshjón Hansínu og Kristjáns.
Það er kunnara en frá þurfi að segja að stærstur hluti félagsstarfs á Íslandi er borið uppi af sjálfboðaliðum. Gildir þá einu hvort félögin eiga rætur í menningu, listum, stjórnmálum, björgunarmálum að ekki sé talað um rekstur íþróttafélaga. Það að auki starfa fjölmörg mannúðar- og líknarfélög sem eingöngu afla fjár til þess að styðja við bakið á ýmsum þjóðþrifaverkefnum. Eins og gengur er fólk misjafnlega virkt í félagsstarfi. Þeir eru án efa ekki margir sem sigla í gegnum lífið án þess að ganga í neitt félag. Fleiri taka um tíma þátt í slíku starfi og oft er það tengt áhuga afkomendanna á því starfi. Sumir eru miklar félagsverur og geta ekki hugsað sér annað en mikil afskipti af félagsmálum. Svo eru það örfáir í hverju samfélagi sem eru bókstaflega potturinn og pannan á mörgum sviðum félagslífs, oft nefndir félagsmálatröll. Einn og einn verða með störfum sínum eins konar andlit eða samnefnari tiltekins félagsstarfs.
Félagsmálatröllin
Saga Ísafjarðar hefur að geyma mörg félagsmálatröll sem voru svo afkastamikil að félagsskapurinn og maðurinn urðu eitt í hugum fólks.
Þegar nafn Kristjáns Jónassonar var nefnt kom fótbolti þar oftast einnig við sögu. Og þá var óhugsandi annað en nafn eiginkonu hans Hansínu Einarsdóttur væri langt undan. Um áratuga skeið var þeirra líf mjög bundið þessari skemmtilegu íþrótt. Ekki sem aðalstarf heldur sem hugsjónastarf meðfram annasömu brauðstriti sem skilaði fimm börnum til manns.
Uppruni þeirra hjóna
Kristján Knútur Jónasson fæddist á Ísafirði 19.nóvember 1934 og bjó þar alla tíð og var neðribæjarpúki að upplagi. Hann var sonur Jónu Petólínu Sigurðardóttur og Jónasar Guðjónssonar. Á sumrum og að loknu gagnfræðaprófi stundaði Kristján almenn störf til sjós og lands uns hann hóf nám í húsasmíði. Hann lauk sveinsprófi og síðar meistaraprófi í þeirri iðn. Árið 1976 var hann ráðinn framkvæmdastjóri Djúpbátsins hf. og gengdi því starfi til dauðadags.
Hansína Einarsdóttir fæddist á Suðureyri við Súgandafjörð 13.nóvember 1940. Foreldrar hennar voru Jósíana Magnúsdóttir og Hjörtur Jónsson. Hún var kjördóttir Ólafar Magnúsdóttur og Einars Steindórssonar í Hnífsdal, þar sem hún ólst upp. Hún stundaði nám bæði í Hnífsdal og á Ísafirði. Um árabil starfaði hún með föður sínum Einari hjá Hraðfrystihúsinu hf. í Hnífsdal.
Hansína og Kristján gengu í hjónaband þann 6.júní 1959. Þau eignuðust, eins og áður sagði, fimm börn, Einar Val, Kristin Þóri, Steinar Örn, Ólöfu Jónu og Guðmund Annas. Þau hjón reistu sér hús að Engjavegi 29 sem þau fluttu í um miðjan sjöunda áratuginn og bjuggu þar síðan.
Keppnisferillinn
Kristján fékk snemma mikinn áhuga á íþróttum og æfði og keppti í öllum aldursflokkum í knattspyrnu undir merkjum Vestra og um tíma lék hann einnig með meistaraflokksliði ÍBÍ. Kristján spilaði oftast á vinstri vængnum og var fljótur og lunkinn leikmaður. Fylginn sér og náði að skora mörk með ýtni sinni og poti. Hann var mjög kappsamur og gaf allt sitt í leikinn. Stundum var kappið um of og það lýsti sér best í tæklingum hans. Hann fórnaði sér án margra undantekninga. Því fylgdi að stundum varð hann of seinn og það kostaði meiðsli. Stundum eru meiðslagjarnir menn kallaðir seinheppnir en skýringuna hvað Kristján varðar var að leita í kappseminni. Hann glímdi því oft við erfið meiðsl og vera kann að þau hafi stytt nokkuð feril hans sem knattspyrnumanns. Einnig var sjómennskan auðvitað ekki óskastarf hvað árangur í íþróttum varðar.
Kristján var frá upphafi afar félagslyndur maður og fór fljótt að starfa að félagsmálum. Hann varð félagshyggjumaður og mátti ekkert aumt sjá. Eflaust hefur bakgrunnur Kristjáns mótað þessar lífsskoðanir hans. Á bernskuheimili hans voru ekki mikil efni frekar en á fjölmörgum öðrum alþýðuheimilum á þeim tíma auk þess sem móðir hans, Jóna Petólína, var fötluð á fæti sem ekki hefur auðveldað lífsbaráttuna þó hún væri annálaður dugnaðarforkur.
Félagmálamaðurinn
Fljótlega eftir að knattspyrnuferlinum lauk hóf Kristján afskipti af félagsmálum knattspyrnuíþróttarinnar. Fyrst sat hann í stjórn Knattspyrnuráðs Ísafjarðar í formennskutíð Friðriks Bjarnasonar (Didda málara) og undir lok sjöunda áratugs síðustu aldar var Kristján formaður ráðsins um tíma. Það var fleira sem stjórn Knattspyrnuráðs hafði um að hugsa en að halda umfangsmiklum rekstri gangandi. Á sjöunda áratugnum hafði svæði knattspyrnuvallarins við Grund verið tekið undir húsbyggingar. Í staðinn hófst uppbygging íþróttasvæðisins á Torfnesi og var malarvöllurinn þar tekinn í notkun árið 1962. Í raun má segja að þegar sá völlur var tekinn í notkun hafi aðstaðan á Torfnesi verið verri en hún var við Grund því ekkert var vallarhúsið á Torfnesi. Þurftu keppendur að klæðast í búningsklefum í Sundhöllinni og aka þaðan eða hlaupa á Torfnes.
Kristján skipaði sér því snemma í hóp þeirra sem börðust fyrir frekari framkvæmdum á Torfnesi og var þá sérstaklega nefndur grasvöllur. Eftir mikla baráttu tókst að hefja framkvæmdir við nýjan grasvöll sumarið 1979. Kristján og félagar hans skipulögðu mikla sjálfboðaliðsvinnu, meðal annars við tyrfingu vallarins og skipti það sköpum við framkvæmdina. Kristján var formaður knattspyrnuráðs þegar völlurinn var tekinn formlega í notkun með leik ÍBÍ og Þróttar frá Neskaupstað þann 19.júlí 1980. Leiknum lauk að sjálfsögðu með sigri heimamanna sem skoruðu þrjú mörk en aðkomumenn ekkert. Dýrfirðingurinn Andrés Kristjánsson varð fyrstur liðsmanna ÍBÍ til þess að skora á vellinum eftir stoðsendingu frá Vestramanninum Haraldi Leifssyni. Þá hófst á svipuðum tíma bygging vallarhúss á Torfnesi en sú bygging var tekin í notkun að hluta sumarið 1982.
Þegar Kristján lét af formennsku í stjórn KRÍ síðla árs 1980 hafði hann safnað saman í stjórnina samstæðum hópi manna sem fengu það verkefni að freista þess að koma liði ÍBÍ í efstu deild. Löngum hafði lið ÍBÍ spilað í næst efstu deild frá því að Kristján og félagar hans spiluðu í efstu deild árið 1962. Aðeins einskær óheppni varð til þess að liðið komst ekki upp haustið 1978 en haustið 1981 tókst liðinu að komast í hóp þeirra bestu og þar lék liðið í tvö ár.
Árið 1980 var Kristján kosinn til setu í stjórn KSÍ fyrir hönd síns landshluta þar sem hann sat til æviloka.
Þrátt fyrir að Kristján sæti ekki í stjórn KRÍ eftir 1980 var hann þó virkur þáttakandi í knattspyrnustarfinu með einum eða öðrum hætti.
Stjórnmálamaðurinn
Það er oft svo að þeir sem af alvöru gefa sig að félagsmálum verða eftirsóttir til annarra félagsstarfa. Svo var einnig um Kristján. Fyrir bæjarstjórnarkosningarnar 1978 gaf hann kost á sér til setu á framboðslista Alþýðuflokksins.. Hann náði sæti í bæjarstjórn þar sem hann sat í tólf ár eða þar til hann ákvað að draga sig í hlé fyrir kosningarnar 1990. Hann var kjörinn forseti bæjarstjórnar að loknum kosningum árið 1982 og gegndi því embætti samfellt í tvö kjörtímabil eða til ársins 1990.
Sem stjórnmálamanni var Kristjáni ekkert óviðkomandi. Hann beitti sér ötullega í flestum málaflokkum þó atvinnumálin og íþróttamálin hefðu ávallt verið ofarlega í hans huga. Í bæjarstjórn barðist hann ötullega fyrir byggingu nýs íþróttahúss á Torfnesi. Það varð mikill slagur við ríkisvaldið sem greiða skyldi hluta byggingarkostnaðar. Í upphafi stóð slagurinn um stærð hússins en ríkið vildi einungis byggja hús sem nægði til kennslu. Bæjarstjórn Ísafjarðar vildi hins vegar að byggingin yrði af „ólympískri stærð“ eins og Kristján nefndi oft. Að lokum, ekki síst fyrir þrautseigju Kristjáns, tókust samningar við fjármálaráðherra sem þá var Jón Baldvin Hannibalsson. Jón Baldvin lýsti glímu þeirra Kristjáns svo að hann hafi smitast af þrautseigju Kristjáns og ýtni. Hann hafi ekki tekið nei fyrir svar. Þegar að lokum byggingarframkvæmda var komið þurfti að velja gólfefni á húsið. Um nokkurra ára skeið höfðu gólf íþróttahúsa hérlendis verið lögð gólfdúk en ekki parketi. Gólfdúkurinn þótti hagkvæmari í innkaupum og auk þess ódýrari í viðhaldi. Sem betur fer varð sjónarmið Kristjáns og félaga ofaná.
Á gólfið var lagt parket af bestu gerð öllum notendum hússins til mikillar ánægju. Það gólfefni hefur meðal annars tryggt að húsið hefur komið að notum í margt fleira við íþróttaæfingar og keppni. Einnig var húsinu breytt á byggingarstigi og tryggt að fólksbílar og vörulyftarar gætu keyrt inní húsið og þannig auðveldað að setja upp stórar sýningar og aðra viðburði. Þá var einn hluti hússins sérstaklega hljóðeinangraður til tónleikahalds. Sömuleiðis var í fyrsta skipti í íþróttahúsi hérlendis merktur sérstaklega völlur til keppni í boccia þannig að hugsað var fyrir þörfum sem flestra íþróttamanna. Ekki þarf hér að rekja þá byltingu sem húsið olli í iðkun íþrótta og árangur í keppnisíþróttum lét ekki á sér standa. Nægir þar að nefna góðan árangur körfuknattleiksmanna og síðar handknattleiks- og blakmanna. Framkvæmdir við byggingu hússins hófust í mars 1987 og það var formlega tekið í notkun 19.september 1994.
Umferðarmiðstöðin Engjavegur 29
Þó knattspyrnan væri uppáhaldsíþrótt Kristjáns hafði hann brennandi áhuga á framgangi annarra íþróttagreina. Ísfirðingar hafa löngum verið fremstir í flokki skíðamanna á Íslandi og því mikil vinna að halda utan um starfsemi þeirrar íþróttagreinar í bænum auk þess sem skíðasvæðið góða á Seljalandsdal var að stærstum hluta byggt upp með sjálfboðavinnu. Kristján tók þátt í þeirri vinnu eins og margir aðrir íþróttaáhugamenn. Um tíma sat hann svo í stjórn Skíðaráðs Ísafjarðar. Þó ekki væri mikill tími aflögu í önnur áhugamál tók Kristján þátt í starfi Lionsklúbbs Ísafjarðar og veiðiskapur var honum einnig að skapi og fór um árabil í veiðiferðir með félögum sínum.
Maður sem sinnir jafn tímafrekum aukastörfum og Kristján gerði hefur jafnan ekki tök á slíku nema með góðu samkomulagi við maka sinn og fjölskyldu. Þar kom Hansína til skjalanna. Svo samstíga voru þau hjónin í störfum hans að um áratuga skeið var talað um þau sem eitt þegar að þeim störfum kom. Börn þeirra þekktu ekki annað en mikinn eril á heimilinu hvort heldur var vegna aðalstarfa þeirra hjóna eða aukastarfa. Þau vissu því ekki í raun „venjulegt“ heimilislíf fyrr en þau sjálf stofnuðu heimili. Það sem má flokkast undir það „óvenjulegt“ í þessu sambandi var að smám saman varð heimilið að nokkurs konar umferðamiðstöð íþróttafólks. Ekki var óalgengt að íþróttafólk sem kom til keppni á Ísafirði gisti á heimilinu að ekki sé talað um allt það fólk sem kíkti við í mat eða kaffi eða bara til þess að spjalla fyrir eða eftir leik eða mót. Allir voru velkomnir á Engjaveginn.
Stundum gat nú börnunum þótt nóg um. Sérstaklega ef í gangi voru söluherferðir. Þá endaði stundum óseld vara á Engjaveginum og kom það þá oft í hlut heimilisfólks að selja afganginn. Ekki var óalgengt að húsið hálffylltist af afskornum blómum þegar árlega blómasala knattspyrnumanna um Hvítasunnu stóð yfir. Stundum vissu börnin varla hvort verið var að selja fyrir skíðamenn, knattspyrnumenn, Lionsmenn eða kvenfélagið Hvöt í Hnífsdal, þar sem Hansína var einn af burðarásum lengi.
Foreldrar og íþróttir
Að sjálfsögðu smituðust börnin af íþróttaáhuga foreldranna því þótt ekki margir muni það í dag þá stundaði Hansína handknattleik á yngri árum og keppti í þeirri íþróttagrein. Ekki var þó beinn þrýstingur á börnin að stunda íþróttir en þau hrifust með.
Þegar komið var í keppni studdu foreldrarnir þétt við bakið á börnum sínum. Kristján sýndi oftast talsverða stillingu þegar hann fylgdist með knattspyrnuleikjum. Hansína lét oftast meira í sér heyra og var því fyrirferðarmeiri við völlinn þó aldrei yrði það til vansa.
Hansína með Einari Val og Kristni.
Kristinn sonur þeirra var um tíma keppnismaður bæði í knattspyrnu og á skíðum. Hann sagði föður sinn hafa sýnt mikla útsjónarsemi í hvatningu sinni þegar hann keppti í skíðagöngu. Hans helsti keppinautur á þeim árum var nágranni þeirra af Seljalandsveginum Haukur Oddsson. Kristinn segir föður sinn hafa haft þann háttinn á að stilla sér þannig upp við brautina að hann gæti hlaupið spöl á eftir sér tvisvar í hverjum hring. Þar sem göngumenn eru ræstir í brautina á misjöfnum tíma skipti miklu máli að fá nákvæmar upplýsingar um millitíma keppinautanna. Kristinn segir það aldrei hafa brugðist að faðir sinn hefði kallað á eftir sér „samkvæmt mínum tíma er hann alveg að ná þér“. Oft var þetta hvít lygi. Aðalmálið var að með þessu veitti kall drengnum hæfilega hvatningu.
Formlegheitin
Það verður seint sagt um Kristján að hann hafi verið maður formlegheitanna, þrátt fyrir að hafa gegnt starfi forseta bæjarstjórnar um átta ára skeið. Það starf varð þó, í það minnsta í þá daga, að teljast starf sem krefst nokkurra formlegheita. Sérstaklega á það við um fundarstjórn. Kristján hefur án efa talið of mikil formlegheit seinka framgangi góðra mála. Betra væri að ganga hratt til verks þó það væri á kostnað nákvæmninnar. Fræg er sagan af viðskiptum hans og Einars Garðars Hjaltasonar á fundi bæjarstjórnar. Umræðan hafði lengst meira vegna ágreinings en Kristjáni líkaði. Hóf hann þá að kynna Einar Garðar sem Einar Hjaltason. Því framferði forseta mótmælti Einar Garðar og taldi styttingu nafns síns vera óvirðingu við sig. Kristján afgreiddi málið á þann veg að þar sem umræðan hefði dregist á langinn hefði hann ákveðið að nota aðeins annað eiginnafnið til þess að stytta fundinn. Lauk þar deilum þeirra í það skiptið.
Einar Garðar sagði síðar að sem bæjarfulltrúi hefði Kristján verið mikill hugsjónamaður. Oft á tíðum fljóthuga og framkvæmdasamur. Hann hafi ekki hikað við að nýta sér náðargáfu sína, hinn einlæga húmor við nánast öll tækifæri. Hugsjónir hans hafi oft á tíðum náð út fyrir skilning þeirra sem störfuðu með honum í bæjarstjórn. Það sé þannig með framkvæmdamenn að þeir eigi oft erfitt með að ná eyrum fólks. Baráttuhugur Kristjáns og eldmóður hafi hins vegar verið bráðsmitandi og það hafi oft fleytt mönnum yfir erfiðustu hjallana.
Þeir er þekktu þau hjón vita þó að einn var Kristján ekki neitt svo vel studdi Hansína við bakið á honum í því sem hann tók fyrir hendur.
Hjálpfýsi og einlægni
Einlægni Kristjáns og hjálpfýsi komu sér vel í öllum störfum hans. Hann átti afar erfitt með að segja nei. Á hann hlóðust því oft verkefni sem leystust kannski ekki öll fljótt en flest komust þau á leiðarenda og það var fyrir öllu.
Jón Baldvin Hannibalsson gaf góðri sögu vængi af einum fundi þeirra þá er hann var utanríkisráðherra. Kristján kom í ráðuneytið til þess að ræða hagsmunamál síns bæjarfélags. Ráðherrann var seinn í hús og því beið Kristján á skrifstofu ráðherra. Fékk hann að nýta tímann til þess að sinna ýmsum öðrum málum í einkasíma ráðherra.
Um síðir mætti ráðherra til fundarins. Að loknum viðræðum þeirra Kristjáns kvöddust þeir. Á leiðinni út snéri Kristján sér við í gættinni og sagðist hafa gleymt að segja ráðherra að hann hefði í hans fjarveru svarað tveimur áríðandi símtölum til ráðherra og afgreitt málin. Annað var útflutningsleyfi sem ekki þoldi bið fyrir saltfisk af Suðurnesjum og hitt hafi verið meðmælabréf fyrir dreng vestan af fjörðum sem var á leiðinni í nám vestur um haf. Þetta gerði Kristján í einlægni sinni og vissi sem var að Jón Baldvin hefði væntanlega gert það sama. Engar málalengingar.
Neftóbakið
Jafnt og störf Kristjáns og líf var samofið fjölskyldu, Ísafirði og öllu er samborgarar hans þurftu á að halda var eitt sem lengstum var þar einnig fremst í flokki. Neftóbakið. Þar var hann sem í öðru ákafamaður. Hann fór hvergi nema dósin eða hornið væru með í för. Lengi tók nefið við. Aldrei var tilefnið svo mikilvægt eða áríðandi að ekki væri hægt að bjóða í nefið og oft ýtti neftóbaksstundin undir betri kynni og gat skapað lausnir á erfiðum verkefnum.
Nei komst aldrei til skila
Sumir málafylgjumenn geta með einlægni sinni verið afar sannfærandi. Þannig voru þau hjón Hansína og Kristján. Þau gátu betur en margir aðrir fengið menn til fylgis við skoðanir sínar eða ráðagerðir. Sumir kalla það ýtni, aðrir ákveðni og einhverjir kannski frekju. Trúlega var þetta sambland af einhverju öllu þessu í þeirra tilfelli. Blandan kannski misjöfn eftir aðstæðum. Þau einfaldlega hrifu fólk með sér í leik og starfi.
Kristján Knútur Jónasson lést þann 5.apríl 1994 af völdum meiðsla er hann hlaut þegar snjóflóð féll úr Seljalandsdal niður í Tungudal þar sem sumarbústaður þeirra hjóna stóð. Hansína lést þann 11.ágúst 2007 eftir erfið veikindi.
Eftirmáli:
Með ógnarhraða tímans fennir í spor sögunnar. Samt sem áður stendur allt sem hér var sagt að ofan.
Jafn óleysanlegt sem það verkefni þótti að endurreisa bæði skíðasvæði og sumarbústaðabyggð á skömmum tíma tókst að leggja línur um endurreisn, meðal annars með aðkomu og samkomulagi við stjórnvöld, strax sumarið 1994 og því tókst síðla vetrar að skíða í dölunum tveim. Sumarbústaðirnir í Tunguskógi risu síðan hver af öðrum. Þær hömlur sem lagðar voru á dvöl og búsetu í Tunguskógi og voru forsenda endurreisnarinnar voru ekki öllum að skapi en því miður kenndi sagan okkur að þar var vel ráðið.
Nú vorar vestra. Páskahretið lét ekki á sér standa. Dalirnir tveir skarta sínu fegursta, snævi fylltir. Eftirlit með snjóalögum tryggir að allir sem þar skemmta sér í lífsins leik eru öruggir.
Mitt í snjóþyngslum hefst innan nokkurra daga, réttum þrjátíu árum eftir fráfall Kristjáns, keppni bestu liða í knattspyrnu á Íslandi. Þar eru í fremstu röð Vestramenn. Þeirri keppni lýkur í haust skömmu áður en 90 ár verða liðin frá fæðingu hans. Í þeirri keppni mun án efa andi þeirra hjóna Kitta og Hansínu svífa yfir vötnum.
Margir samferðarmenn Hansínu og Kristjáns svo og afkomendur þeirra lögðu til efni í þessa samantekt. Þeim skal þakkað um leið og beðist er afsökunar ef einhverjar staðreyndir hafa skolast til.
-Halldór Jónsson
