Ný bók um morðin á Sjöundá og Illugastöðum

©Kristinn Ingvarsson Már Jónsson og Jón Torfason

Út er komin bókin Þessi frægu glæpamál: Morðin á Sjöundá og Illugastöðum. Það eru Már Jónsson, prófessor í sagnfræði við Deild heimspeki, sagnfræði og fornleifafræði HÍ og Jón Torfason, fyrrverandi skjalavörður á Þjóðskjalasafni Íslands sem rita ítarlegan inngang og tóku saman heimildir sem eru gefnar út í heild sinni í fyrsta sinn í þessari bók. Útgefendur eru Sýnisbók íslenskrar alþýðumenningar og Háskólaútgáfan. 

Í bókinni birtast yfirheyrslur og héraðsdómar í tveimur frægustu morðmálum Íslandssögunnar, sem áttu sér stað á Sjöundá á Rauðasandi í Barðastrandarsýslu árið 1802 og Illugastöðum á Vatnsnesi í Húnavatnssýslu árið 1828. Þrátt fyrir mikla og tíða umfjöllun eru málin ekki vel þekkt af þeirri einföldu ástæðu að frumheimildir hafa ekki verið aðgengilegar á prenti. Umræða hefur þar af leiðandi ýmist tekið mið af skáldsögum eða sagnaþáttum sem fremur byggja á sögusögnum en frumgögnum, þótt vitaskuld séu á því undantekningar. Morðin á Jóni Þorgrímssyni, Guðrúnu Egilsdóttur, Natan Ketilssyni og Pétri Jónssyni og aftökur Bjarna Bjarnasonar, Friðriks Sigurðssonar og Agnesar Magnúsdóttur, að ógleymdum skyndilegum dauðdaga Steinunnar Sveinsdóttur, vöktu athygli á sínum tíma og áhugi á þessum atburðum hefur viðhaldist til þessa dags. Morðin og aftökurnar hafa eðlilega blandast saman í huga almennings, sagnfræðinga og skálda en í þessari bók er skilið á milli með þeim hætti að birt eru gögn um rannsókn málanna tveggja í héraði eftir skjölum í Þjóðskjalasafni Íslands, en ekki um aftökurnar. Mestum tíðindum sætir að sú gerð dómsins í Sjöundámáli sem einkum hefur verið stuðst við í umfjöllun reynist vera fölsun.

Í inngangi er atburðarás lýst í meginatriðum og meðferð málanna reifuð, en jafnframt vikið að síðari umfjöllun, skáldlegri sem fræðilegri; síðast en ekki síst verður varðveittum gögnum lýst nokkuð rækilega. Lesendur geta nú metið málsatvik og greint á milli þess sem satt er og logið í öðrum ritum eða öllu heldur á milli þess, sem rannsókn leiddi í ljós á sínum tíma, og þess sem aðrir hafa aukið við, hvort sem það nú er byggt á heiðvirðum sögusögnum eða uppspuna.

DEILA