Það er okkur hjá Landsneti alltaf  fagnaðarefni þegar jafn mikilvægur málaflokkur og orkumál eru til umræðu en teljum þó mikilvægt að réttar upplýsingar séu í umræðunni.

Bjarni Bjarnason  forstjóri Orkuveitunnar sagði  nýlega í grein  að afhendingaröryggi á Íslandi sé með því besta sem þekkist í heiminum en skautar fram hjá þeirri staðreynd að afhendingarörygginu er mjög misskipt milli landshluta og notendahópa. Stórnotendur búa nefnilega við tiltölulega gott afhendingaröryggi á meðan almennir notendur víða um land búa við annan veruleika.

Viðmið um afhendingaröryggi í kerfi Landsnets eru meðal annars sett fram í mælikvarða sem kallast straumleysismínútur, sem mælir hlutfall samanlagðrar orkuskerðingar við truflun og heildarorkusölu. Markmið er að straumleysismínútur séu ekki fleiri en 50 á ári.  Straumleysismínútur fyrir stórnotendur voru að jafnaði 22 á ári síðastliðin fimm ár en yfir 80 fyrir almenna notendur á sama tíma. Árið 2019 var um margt sérstakt en þá voru straumleysismínútur almennra notenda 300 og margfalt fleiri ef aðeins er horft á einstaka landshluta s.s. Norðausturland. Frá 2013 hefur það aðeins einu sinni gerst að straumleysismínútur séu fleiri hjá stórnotendum en hjá almennum notendum. Þessi staða er líkleg til að versna, því aukið álag, sem nú þegar er mikið, dregur enn frekar úr sveigjanleika kerfisins til að bregðast við truflunum. Það þarf því augljóslega að styrkja flutningskerfið ef koma á í veg fyrir tíðari og alvarlegri rafmagnsleysi sem eru samfélaginu feykilega kostnaðarsöm.

Varaafl í álverum

Hugmyndin um að hægt sé að nýta álverin sem “varaafl” er alls ekki ný í umræðunni. Okkur finnst þó rétt að benda á að þörfin fyrir varaafl er að langstærstum hluta á byggðalínusvæðinu og í svæðisbundnu flutningskerfunum og stafar ekki af skorti á uppsettu afli í virkjunum heldur af ástandi  flutnings- og dreifikerfa raforku á landsbyggðinni. Það að draga úr framleiðslu álvers að hluta mun því ekki leysa þau vandamál. Eins þarf að hafa í huga að orkan verður ekki til í álverunum og ef að stórfelldar náttúruhamfarir verða t.d. til þess að ekki er hægt að flytja orku til höfuðborgarsvæðisins frá Þjórsár- og Tungnársvæðinu verður ekki hægt að sækja neina orku til álveranna. Því er æskilegt að fyrir hendi sé byggðalína sem er þess megnug að fæða svæðið frá öðrum landshlutum.

Sammála um nauðsyn uppbyggingar

Við erum sennilega flest sammála um nauðsyn uppbyggingar. Þó segir Bjarni að við þurfum ekki, frekar en við viljum, að leggja í tugmilljarða fjárfestingar í flutningskerfinu en nefnir líka að mikilvægt sé að Landsnet nýti það fé sem það hefur til ráðstöfunar til þess að tryggja afhendingaröryggi til almennings. Þessu erum við sammála, en eitt af meginmarkmiðum framkvæmda sem kynntar eru í kerfisáætlun Landsnets er einmitt að tryggja afhendingaröryggi til næstu ára og áratuga ásamt því að auka afhendingargetu kerfisins svo að meðal annars sé hægt að taka orkuskiptin alla leið. Að okkar mati er ný kynslóð byggðalínu lykilatriði þess að þetta sé mögulegt, en í greininni er lýst yfir andstöðu við því að endurnýja byggðalínuna frá Hvalfirði að Akureyri og það sagt óþarft með öllu til skemmri tíma litið. Umræddur kafli byggðalínunnar er að jafnaði 45 ára en líftími raflína er 50 ár og er hún því gömul, veikbyggð og uppfyllir hvorki þær kröfur sem gerðar eru til hennar í dag, né styður við framtíðarþróun raforkumála á landinu og því mikilvægt að hefjast handa við endurnýjun hennar.

Því eru stjórnvöld sammála og er þess getið í stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar að nýta betur núverandi virkjanir með uppbyggingu flutningskerfisins og við sama tón er kveðið í  Orkustefnu Íslands. Betri samtenging landshluta með nýrri kynslóð byggðalínu eru grunnforsenda slíkrar bættrar nýtingar virkjana, sem á sama tíma mun skapa verðmæti og störf, styðja við orkuskipti og atvinnuuppbyggingu og auka afhendingaröryggi á landsbyggðinni til mikilla muna.

Sagan og framtíðarsýnin

Í greininni er einnig  í grundvallatriðum rangt farið með fyrirætlanir Landsnets og sögu raforkukerfisins. Þar kemur orðrétt fram : „Landsnet virðist standa í þeirri trú að fyrirtækinu beri að tryggja það fyrir fram að tengja megi nýjar virkjanir og nýja stórnotendur við flutningskerfið hvenær sem er og hvar sem er.“ Því er til að svara að þau verkefni sem eru á 10 ára áætlun Landsnets  snúa að mestu að endurnýjun byggðalínunnar, en hún var á sínum tíma byggð án þess að fyrir lægju samningar við stórnotendur eða virkjanir.

Með þessum fyrirætlunum er heldur ekki sleginn nýr tónn. Það er af og frá að tengja uppbyggingu flutningskerfisins við tilkomu stórnotenda eða virkjana. Flestir stórnotendur hafa fundið sér stað fyrir starfsemi sína þar sem flutningskerfið leyfði. Aflþynnuverksmiðja TDK á Krossanesi og öll gagnaverin sem starfa hér á landi hafa tengst kerfinu án þess að til kæmu nýjar flutningslínur og hið sama á við um margar virkjanir. Hellisheiðavirkjun, sem er önnur stærsta virkjun landsins, var til að mynda árið 2006 tengd inn á Búrfellslínu 2, línu sem byggð var árið 1973. Vatnsfellsvirkjun, Búðarhálsvirkjun og Búrfellsvirkjun 2 voru einnig tengdar inn á línur sem þegar voru til staðar frá virkjanasvæðinu og til höfuðborgarsvæðisins og eins var Blönduvirkjun tengd inn á byggðalínuna á milli Varmahlíðar og Blönduóss.

Í lok greinarinnar fer Bjarni svo inn á það að honum sé ekki kunnugt um áform um stórar virkjanir á næstu árum, né heldur um stórkaupendur á rafmagni. Ekki sé að hans mati rétti tíminn til að styrkja flutningskerfið því við vitum ekki hvort fleiri stórnotendur á raforku muni koma fram eða hvort fleiri virkjanir verði að raunveruleika.

Það vitum við ekki heldur, en teljum okkur þó vita án nokkurs vafa að án uppbyggingar flutningskerfis getur það ekki gerst. Hvort sem markmiðið er hagkvæm græn endurreisn, kolefnalaust Ísland eða annars konar uppbygging.

Gnýr Guðmundsson

Yfirmaður greininga og áætlana í raforkukerfinu